Onkoloji xəstəliklərə qarşı vaksinasiya. İnsanın papilloma virusu və hepatit B viruslarına qarşı vaksinlər

Hepatit B xəstəliyinə qarşı peyvənd (HBV vaksini)

Hepatit B qaraciyərin həm kəskin, həm də xronik xəstəliklərinin inkişafına səbəb olan virus infeksiyasıdır. Bu virusa yoluxma xəstə insanın qanı və ya digər mayesi ilə (ağız suyu, sperma, vaginal sekresiya) təmasda olma nəticəsində baş verir. ÜST-ün məlumatlarına görə 240 milyon insan hepatit B virusu ilə yoluxmuş olduğu bildirilir. Hər il dünyada Hepatit B infeksiyasından təxminən 780.000 insan vəfat edir ki, bunların 650.000 xronik Hepatit B mənşəli sirroz və qaraciyər xərçəngindən, 130.000 kəskin hepatit B infeksiyası səbəbindən baş verir.
Hepatit B səhiyyə işçiləri üçün peşə riskinin ciddi amilidir. Lakin bu xəstəliyin qarşısı hal-hazırda təhlükəsiz və effektiv olan peyvənd (vaksin) vasitəsi ilə alına bilir.

Hepatit B-nin profilaktikası üçün əsas vasitə bu virusa qarşı olan peyvənddir

Hepatit B-yə qarşı peyvənd artıq 1982-ci ildən mövcuddur. Hepatit B nəticəsində yaranan qaraciyər infeksiyasının və xroniki qaraciyər xəstəliyinin, o cümlədən qaraciyər xərçənginin inkişafının qarşısını almaq üçün bu peyvəndin effektivliyi 95% təşkil edir. ÜST-ün  tövsiyəsinə görə  bütün yenidoğulmuşlar doğulduqdan sonra ilk 24 saat ərzində mümkün qədər tez hepatit B-yə qarşı peyvənd almalıdırlar. Peyvənd seriyasını başa çatdırmaq üçün ilk vurulan doza iki və ya üç ardıcıl doza ilə müşayiət olunmalıdır. Azərbaycan Respublikasında milli peyvənd təqviminə əsasən Hepatit B-yə  qarşı peyvəndin ilk dozası yenidoğulmuşlara doğulduqdan sonra ilk 12 saat ərzində və növbəti üç doza ardıcıllıqla körpənin 2,3 və 4 aylarında vurulur. Tam vaksinasiyadan sonra 95% körpələrdə, və digər yaş qruplarından olan uşaqlarda və gənclərdə qoruyucu anticisimlər (antitellər) yaranır. İmmunitet (müdafiə qüvvəsi ) ən azı 20 il davam edir və ehtimal olunur ki, ömürlük  saxlanılır (düzdür bunun mexanizmi hələ ki tam aydın deyil). Buna görə də, ÜST tam kurs vaksinasiya almış insanların yenidən (təkrar) revaksinasiya olmasını tövsiyə etmir. Lakin qeyd edilməlidir ki, əksər inkişaf etmiş ölkələrdə hepatit B virusuna yoluxma riski yüksək olan şəxslərdə vaksinasiya orta yaşlarda bir dəfə də aparılır.Hər hansı səbəbə görə peyvənd almamış uşaqlar və 18 yaşa çatmamış yeniyetmələr hepatit B-yə qarşı vaksinasiya edilməlidirlər.

Xüsusilə də, aşağıdakı yüksək risk qruplarına aid şəxslərin vaksinasiyası vacibdir:

•  tez-tez qan və qan məhsullarına ehtiyacı olan insanlar, hemodializ xəstələri, orqan transplantasiyası əməliyyatı keçirmiş xəstələr

•  həbsxanadakı məhkumlar

•  inyeksiya vasitəsilə narkotik preparatların istifadəçiləri

•  xronik B hepatitli insanların cinsi partnyorları və ailə üzvləri

•  çox sayda cinsi partnyorları olan insanlar

•  insan qanı və qan məhsulları ilə təmasda olan səhiyyə işçiləri və başqa şəxslər

•  əvvəllər aparılmış vaksinasiya kursunu başa çatdırmamış və Hepatit B geniş yayıldığı endemik ocaqlara səyahət edən şəxslər. 

Vaksin yüksək dərəcədə təhlükəsizliyi və effektivliyi ilə tanınır. Dünyada 1982-ci ildən bu günədək Hepatit B əleyhinə peyvəndin bir milyarddan artıq dozası istifadə olunub. Bir çox ölkələrdə əvvəllər xronik HBV ilə yoluxmuş uşaqların sayı adətən 8-15% arasında olardı. Lakin vaksinasiyadan sonra bu uşaqlar arasında xronik hepatit B infeksiyasının yayılması dərəcəsi 1%-ə qədər azalmışdır. Bundan əlavə, qan məhsullarının, o cümlədən köçürülmə üçün istifadə olunan bütün donor qanı və qan komponentlərinin keyfiyyətinin skrininqini və təhlükəsizliyini təmin etmək üçün strategiyaların həyata keçirilməsi vasitəsilə hepatit B virusunun ötürülməsinin qarşısı alına bilər. Hazırda ölkədə fəaliyyət göstərən qan bankları tərəfindən qan məhsullarının müxtəlif infeksiyalara, o cümlədən, hepatit B virusuna yoxlanması təmin edilir. Bundan əlavə, təhlükəsiz cinsi əlaqə, cinsi partnyorların minimuma endirilməsi və baryer tipli qoruyucu vasitələrin (prezervativlərin) istifadəsi hepatit B infeksiyasının ötürülməsini azaldır.

İnsanın Papilloma Virusu (Human Papilloma Virus, İPV)

İnsanın Papilloma Virusu (İPV) dünyada çox geniş yayılmış virus infeksiyalarına aiddir. 100-dən çox İPV növləri mövcuddur ki, onlardan ən azı 13 növü insanlarda xərçəngin inkişafına səbəb olur (yüksək riskli virus növləri kimi tanınır). İPV infeksiyasının böyük əksəriyyəti simptomsuzdur, xəstəliyə səbəb müəyyən edilmir və özbaşına keçib gedir. İPV əsasən cinsi kontakt vasitəsilə ötürülür və insanların çoxu cinsi həyata başladıqdan sonra bu virusa yoluxur. Uşaqlıq boynu xərçəngi cinsi yolla ötürülən İPV-nin müəyyən tipləri (növləri) nəticəsində inkişaf edir. İPV-nin iki növü (16 və 18) uşaqlıq boynunun patoloji xərçəngönü ocaqların və xərçənginin 70%-nə səbəb olur. Müalicəsiz həmin xərçəngönü patoloji ocaqlar uşaqlıq boynu xərçənginə başlanğıc verə bilər, lakin bu proses adətən illərlə davam edir. ÜST-ün məlumatlarına görə, 2012-ci ildə təxminən 270.000 qadın uşaqlıq boynu xərçəngi səbəbindən vəfat edib.   İPV-nin 16 və 18 tiplərinə qarşı vaksinlər bir çox ölkələrdə istifadə üçün təsdiq edilmişdir (ABŞ, Böyük Britaniya).

İPV-ə qarşı vaksinasiya

Hal-hazırda, İPV qarşı iki yüksək effektivliyə malik profilaktik peyvənd vardır:

•  Cervarix (İPV-nin 16 və 18 tiplərinin təmizlənmiş zülallarının antigenlərindən ibarətdir və bu növlərin səbəb olduğu xərçəngönü halların və xərçəngin qarşısını almağa xidmət edir).

•  Gardasil / Silgard (İPV-nin 6, 11, 16 və 18 tiplərinin təmizlənmiş zülallarının antigenlərindən ibarətdir və bu dörd növün səbəb olduğu xərçəngönü halların, xərçəngin və anogenital kondilomaların qarşısını almağa xidmət edir).

Bu peyvəndlər həmçinin çarpaz olaraq digər az təsadüf  olunan uşaqlıq boynun xərçənginə səbəb olan İPV tipləri ilə infeksiyalardan da müdafiyə edir.

Gardasil / Silgard peyvəndi anogenital kondilomalara səbəb olan İPV 6 və 11 növlərinə qarşı da qoruyur. Klinik sınaqların nəticələrinə peyvəndlərin hər ikisinin təhlükəsiz və İPV 16 və 18 növləri ilə yoluxmanın profikaktikası üçün effektiv olduğunu göstərir. Peyvəndlərin hər ikisi İPV-ə məruz qalmadan əvvəl vaksinasiya həyata keçirildikdə daha effektlidir. Odur ki, vaksinasiyanın ilk cinsi kontaktdan əvvəl aparılmasına üstünlük verilir. Peyvəndlər İPV infeksiyasını və ya İPV ilə bağlı xərçəngönü və xərçəng xəstəliklərini müalicə etmir. Uşaqlıq boynu xərçənginə qarşı ən səmərəli ictimai səhiyyə tədbiri kimi ÜST tərəfindən 9-13 yaş arası qız uşaqlarının İPV-yə qarşı peyvənd edilməsi tövsiyə edilir. İPV-yə qarşı peyvəndin vurulması uşaqlıq boynun xərçəngi xəstəliyinə görə aparılan skrininqi əvəz etmir.

Uşaqlıq boynu xərçənginin profilaktikasına və mübarizəsinə kompleks yanaşma

ÜST uşaqlıq boynu xərçənginin profilaktikasına və mübarizəsinə hərtərəfli kompleks yanaşma tövsiyə edir. Tövsiyə edilən ömrü boyunca riayət ediləcək tədbirlər toplusuna maarifləndirmə, İPV-yə qarşı peyvənd, müntəzəm skrininq, müalicə və palliativ qayğı kimi çoxi stiqamətli tədbirlər daxildir. İlkin profilaktika vaksinasiyanın cinsi həyata başlamazdan əvvəl, yəni 9-13 yaşlı qız uşaqlarının İPV-yə qarşı peyvənd edilməsindən başlayır. 

BİBLİOQRAFİYA

1. WHO. Hepatitis B vaccines. Releve epidemiologique hebdomadaire / Section d'hygiene du Secretariat de la Societe des Nations = Wkly Epidemiol Rec / Health Section of the Secretariat of the League of Nations 2009;84:405-419.
2. Banatvala J, Van Damme P, Oehen S. Lifelong protection against hepatitis B: the role of vaccine immunogenicity in immune memory. Vaccine 2000;19:877-885. CrossRefMedlineWeb of ScienceGoogle Scholar
3. Assad S, Francis A. Over a decade of experience with a yeast recombinant hepatitis B vaccine. Vaccine 1999;18:57-67. CrossRefMedlineWeb of ScienceGoogle Scholar
4. Venters C, Graham W, Cassidy W. Recombivax-HB: perspectives past, present and future. Expert Rev vaccines 2004;3:119-129. CrossRefMedlineGoogle Scholar
5. Mast EE, Weinbaum CM, Fiore AE, et al. A comprehensive immunization strategy to eliminate transmission of hepatitis B virus infection in the United States: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) Part II: immunization of adults. MMWR Recomm Rep 2006;55:1-33. quiz CE1-4. MedlineGoogle Scholar
6. Banatvala JE, Van Damme P. Hepatitis B vaccine—do we need boosters? J Viral Hepat 2003;10:1-6. CrossRefMedlineWeb of ScienceGoogle Scholar
7. Jilg W, Schmidt M, Deinhardt F. Vaccination against hepatitis B: comparison of three different vaccination schedules. J Infect Dis 1989;160:766-769. Abstract/FREE Full Text
8. Gesemann M, Scheiermann N. Quantification of hepatitis B vaccine-induced antibodies as a predictor of anti-HBs persistence. Vaccine 1995;13:443-447. CrossRefMedlineWeb of ScienceGoogle Scholar
9. Jilg W, Schmidt M, Deinhardt F. Decline of anti-HBs after hepatitis B vaccination and timing of revaccination. Lancet 1990;335:173-174. MedlineWeb of ScienceGoogle Scholar
10. Markowitz L, Dunne EF, Saraiya M, Curtis RC, Gee J, Bocchini JA, et al. Human papillomavirus vaccination: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR. 2014 Aug 29; 63(rr05):1-30.
11. Langer-Gould A, Qian L, Tartof SY, et al. Vaccines and the Risk of Multiple Sclerosis and Other Central Nervous System Demyelinating Diseases. JAMA Neurol. 2014;71(12):1506-1513.
12. Stokley S, Jeyarajah J, Yankey D, Cano M, Gee J, Roark J, et al. Human papillomavirus vaccination coverage among adolescents, 2007-2013, and postlicensure vaccine safety monitoring, 2006-2014 — United States. MMWR. 2014 Jul 25; 63(29):620-4.
13. Grimaldi-Bensouda L, Guillemot D, Godeau B, Benichou J, Lebrun-Frenay C, Papeix C, et al. Autoimmune disorders and quadrivalent human papillomavirus vaccination of young female subjects. J Intern Med. 2014 Apr; 275(4):398-408.
14. Macartney KK, Chiu C, Georgousakis M, Brotherton JM. Safety of human papillomavirus vaccines: a review. Drug Saf. 2013 Jun; 36(6):393-412.
15. Klein NP, Hansen J, Chao C, Velicer C, Emery M, Slezak J, et al. Safety of quadrivalent human papillomavirus vaccine administered routinely to females. Arch Pediatr Adolesc Med. 2012 Dec; 166(12):1140-8.
16. Gee J, Naleway A, Shui I, Baggs J, Yin R, Li R, et al. Monitoring the safety of quadrivalent human papillomavirus vaccine: findings from the Vaccine Safety Datalink. Vaccine. 2011 Oct 26; 29(46):8279-84.
17. Markowitz LE, Hariri S, Unger ER, Saraiya M, Datta SD, Dunne EF. Post-licensure monitoring of HPV vaccine in the United States. Vaccine. 2010 Jul 5; 28(30):4731-7.
18. Slade BA, Leidel L, Vellozzi C, Woo EJ, Hua W, Sutherland A, et al. Postlicensure safety surveillance for quadrivalent human papillomavirus recombinant vaccine. JAMA. 2009 Aug 19; 302(7):750-7.
19. Chesson HW, Ekwueme DU, Saraiya M, Dunne EF, Markowitz LE. The estimated impact of human papillomavirus vaccine coverage on the lifetime cervical cancer burden among girls currently aged 12 years and younger in the United States. Sex Transm Dis. 2014 Nov;  41(11):656-9.
20. Ferris D, Samakoses R, Block SL, Lazcano-Ponce E, Restrepo JA, Reisinger KS, et al. Long-term Study of a Quadrivalent Human Papillomavirus Vaccine  [11 pages]. Pediatrics. 2014 Aug 18. [Epub ahead of print].
21. Hariri S, Markowitz LE, Dunne EF, Unger ER. Population impact of HPV vaccines: summary of early evidence. J Adolesc Health. 2013 Dec; 53(6):679-82.
22. Markowitz LE, Hariri S, Lin C, Dunne EF, Steinau M, McQuillan G, et al. Reduction in human papillomavirus (HPV) prevalence among young women following HPV vaccine introduction in the United States, National Health and Nutrition Examination Surveys, 2003-2010. J Infect Dis. 2013 Aug 1; 208(3):385-93.
23. Jemal A, Simard EP, Dorell C, Noone AM, Markowitz LE, Kohler B, et al. Annual Report to the Nation on the Status of Cancer, 1975-2009, featuring the burden and trends in human papillomavirus (HPV)-associated cancers and HPV vaccination coverage levels. J Natl Cancer Inst. 2013 Feb 6; 105(3):175-201.